Moet er een politieke dienstplicht komen?
Geschreven op: | Door: Peter van den Berg
“We kennen de militaire dienstplicht uit het verleden, en de maatschappelijke dienstplicht nu. Maar er zou ook een politieke dienstplicht moeten worden ingevoerd”. Dat bepleit burgemeester Rob Welten van Borne. De redactie van de VNG-Magazine vroeg mij daarop te reageren.
Naast m’n opleiding Staats- en bestuursrecht ben ik al vaker betrokken geweest bij deze en dergelijke thema’s. Zo mocht ik al voor een debat op 24 november 1999 een bijdrage voorbereiden over ‘Algemene ontwikkelingen in het kiesrecht’. In dit debat stond ook de kloof tussen kiezers en bestuurders, het vergroten van de opkomst bij verkiezingen etc. centraal. Een ‘oud’, maar toch ook blijvend actueel thema blijkt maar weer….!!
Is er sprake van een kloof tussen burger en bestuur? Herkennen burgers zich niet meer hun volksvertegenwoordigers?
Voor mezelf ben ik altijd wat voorzichtig in termen als ‘kloof’ te spreken. Je ziet wel patronen, maar we moeten de discussie ook niet te veel versmallen in opkomst etc.. Enerzijds zie je inderdaad dat deelname aan verkiezingen afneemt, dat er meer (lokale) partijen komen en dat politieke partijen worstelen met betrokkenheid van achterban en leden. Je ziet dat algemene inspraakavonden, bijvoorbeeld een welstandsnota en ruimtelijk beleid, slecht worden bezocht. Aan de andere kant zie je wel grotere betrokkenheid op eigen wijk en leefomgeving, veiligheid (wijkapp) en bijvoorbeeld cultuur-historisch erfgoed en natuurbeleving. Dat weten burgers of groepen van burgers ons te vinden…!!
In dit verband is het goed op te merken dat de mogelijkheden van participatie nooit zo groot als nu. Denk aan adviesraden, wijkplatforms, kerken en organisaties die al dan niet in verband met decentralisaties hun verantwoordelijkheid nemen. Inspraak tijdens raadsvergaderingen, meningsvorming via Facebook, mogelijkheden die 10 tot 15 jaar geleden minder of niet benut werden. De cultuur van 10 tot 15 jaar geleden (en ik spreek uit ervaring omdat ik vanaf 2000 lokaal politiek actief ben) was dat we niet echt actief de burger of ondernemer opzochten. De laatste 6 tot 10 jaar heeft daarin een grote omslag plaatsgevonden: burgers weten ons te vinden, maar wij zoeken zelf ook de burger en ondernemer op. Er is dus tegenwoordig veel meer participatie, interactie etc. Misschien is de stelling van zojuist iets te gewaagd, maar de mogelijkheden van participatie zijn groot, alleen wij als raad en de burgers moeten die wel zien en pakken….. Er is wellicht een groep die is afgehaakt, anderzijds leven we ondanks de crisis en zorgen die er zijn nog steeds in een ongelofelijk welvarend land. Als ik mijn ouders spreek, die bewust de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, dan voel ik mij echt bevoorrecht, dankbaar en rijk.
Bij het spreken over ‘kloof’ en ‘dichten van de kloof’ moet je erg oppassen de bal of schuld te veel bij burger neer te leggen. Dat zal door Welten en anderen ongetwijfeld niet bedoeld worden, maar in het zoeken naar maatregelen komen we wel vaak daar uit of komen met systeemwijzigingen Stembureaus langer open, weer anderen roepen om districtenstelsels etc. maar weten wij als volksvertegenwoordigers wat er leeft, weten wij wat hun raakt etc. Volgens mij is dat, in combinatie met horen en luisteren (is wat anders dan iedereen zijn zin geven….) wat van een volksvertegenwoordiger gevraagd mag worden….
Ben ik tegen politieke dienstplicht? Ja!
Kern begrippen zijn ‘dwang’ en ‘vrijheid’. Het lijkt mij innerlijk tegenstrijdig iemand op basis van loting een stuk politieke en maatschappelijke betrokkenheid aan te praten of op te leggen. Of het nu gaat om vrije tijd, hobby, werk, doorgaans vallen interesse en aanleg samen met de keuze die vervolgens gemaakt worden. Politiek vraagt of enige affiniteit lijkt mij en daarbij ook om enige continuïteit in plaats van ad hoc betrokkenheid. Iemand die niets met politiek heeft, moet je er die als het ware met de haren bij trekken om heel betrokken mee te praten over de aanpassing van het Welstandsbeleid of Visienota 2030..?? Het is veel beter na te denken over vrijwillige werkvormen waarbij capaciteit, betrokkenheid, visie en continuïteit elkaar vinden.
Er zijn ook praktische bezwaren. We leven in een moderne samenleving waar man en vrouw vaak beiden werken, vaak beiden maatschappelijk betrokken zijn en mogelijk ook via formele of informele mantelzorg overdag of in de avond taken hebben. Veel meer mensen verdienen inkomen via een ZZP-constructie. Het is dan lastig om ook nog eens via loting verplicht te moeten participeren in politieke omgeving. Waar moeten de mensen die we hiervoor noemden hun tijd of geld vandaan halen om verplicht politiek actief te zijn of mee te denken met het bestuur?
Mogen we niets van burgers verwachten?
We zijn vaak gewend te denken in ‘burgerrechten’ en niet zozeer in ‘burgerplichten’. Er is niets op tegen om mensen vragen hun verantwoordelijkheid te nemen. Dat gebeurt doorgaans al vrijwillig en met de decentralisaties worden kerken, sportverenigingen en individuele burgers al opgeroepen actief om te zien naar de naaste. Waddinxveense voorbeelden zijn bijvoorbeeld Care for family, de enorme inspanningen rondom de crisisopvang van vluchtelingen en zo zijn er meer goede voorbeelden 'binnen en buiten’ de kerk.
Ik zou de stelling als het ware willen omkeren. Raadslid, je moet niet alleen controleren en kaderstellen, je bent ook volksvertegenwoordiger. Ga naar buiten, spreek burgers en organisaties. Haal de lokale kennis ook uit de lokale samenleving. Voor mezelf zie ik daarin ook een hele omslag. Toen ik in 2001 actief werd in de gemeentepolitiek kwam er af en toe iemand inspreken in de raad, kwam er af en toe iemand inspreken op de fractie en stonden we eens per vier jaar op de jaarlijkse Dorpstraatbraderie. Nu weten burgers en organisaties ons te vinden, nemen wij zelf ook actief contact op met doelgroepen (bijvoorbeeld eigen klankbordgroep jeugdzorg), ontmoeten we elkaar jaarlijks op de Dorpstraatbraderie etc.
Niets tegen loting
In de klassieke oudheid, maar nu ook in België, werd het ‘instrument’ loting toegepast. Vanuit mijn christelijke geloofsovertuiging kijk ik soms wat dubbel aan tegen loting. Denk dan aan loterijen en dergelijke. Toch zijn er ook in de Bijbel voorbeelden van loting waarbij een schuldige werd aangewezen (denk aan geschiedenis van Achan bij strijdt om Ai) of werden verantwoordelijkheden toebedeeld (denk aan verkiezing van Saul tot Koning) of een apostel gekozen (Matthias als opvolger van Judas Iskariot). Dat ging toen onder gebed tot de Heere om leiding en afhankelijkheid.
Als loting zorgvuldig gebeurt, is er lijkt mij niets mis mee. Maar loting impliceert een zekere vrijwilligheid, je kiest er voor om mee te doen of niet. Dan kies je er min of meer zelf voor ergens in te participeren, je gaven, capaciteit en talenten voor een vereniging of de maatschappij beschikbaar te tellen en te participeren.
Wat vind ik van militaire of maatschappelijke dienstplicht?
In principe is dit natuurlijk meer een landelijk thema maar persoonlijk ben ik niet tegen een algemene ‘dienstplicht’ voor bijvoorbeeld jongeren. Terecht merkt burgemeester Welten op dat er naast burgerrechten ook sprake behoort te zijn van burgerplichten. Dat kon in de periode na de Tweede Wereldoorlog de militaire dienstplicht zijn en nu zou dat best een maatschappelijke dienstsplicht zijn. Geef jongeren na hun opleiding plichtsbesef en verantwoordelijkheid voor de naaste mee. Dat zou ook tijdens de opleiding in een wat uitgebreidere maatschappelijke stage zijn. Het is dan ook wel goed om te kijken wat jongeren er zelf aan hebben zodat het mes aan twee zijden snijdt: de maatschappij heeft er wat aan maar ook zij zelf worden gevormd en doen wellicht specifieke vaardigheden op.
Peter van den Berg
(raadslid PCW)
